ว่าด้วยสมุดบันทึก"ความดี" : ความฉาบฉวยและสิ่งที่เสียไป

หลังจากที่ไม่ได้เขียนมานาน (จริง ๆ ดองไว้สามหัวข้อ) อย่างไรก็ตาม ทุกท่านที่อ่านคง (อาจจะ) ประสบกับชะตากรรมที่คุณต้องทำสมุด "บันทึกความดี" ต่าง ๆ ในวัยเรียนใช่ไหมครับ แต่ละที่ชื่ออาจจะแตกต่างกันไป แต่โดยรวมตัว core หลัก ๆ ของสมุดก็เป็นเรื่องเดียวกัน เกิดมาจากจุดมุ่งหมายเดียวกัน

แน่นอนว่าผมเป็นคนนึงที่ไม่เห็นคุณค่าของเจ้าสมุดประเภทนี้เลย แต่ก็หลีกเลี่ยงไม่ได้ ต้องซื้อเท่านั้น มิเช่นนั้นจะตก และผมเชื่อว่าอีกหลาย ๆ คนก็ไม่ได้เห็นคุณค่าของเจ้าสมุดนี้เช่นกัน วันนี้ผมจะเล่าถึงสิ่งต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับสมุดเล่มนี้ อะไรคือแนวคิดที่ทำให้เกิดสิ่งนี้ เหตุผลที่สิ่งนี้ควรหายไป และเราสูญเสียอะไรกับมันไปบ้าง ?

บทความนี้ เขียนโดยผู้ที่มี bias กับสมุดประเภทนี้อยู่แล้ว ดังนั้นจงไตร่ตรอง ชั่งน้ำหนัก พิจารณาให้ดีด้วยตัวเองและคิดเองว่าสมุดเหล่านี้ให้คุณมากกว่าโทษ หรือให้โทษมากกว่าคุณ คงจะบอกได้ว่า article นี้เขียนขึ้นตามความคิดเห็นของผู้เขียนล้วน ๆ โดยรวม ๆก็เขียนตำหนิ (ด่า)

"สมุด"ที่ผมพบเจอ

ในโรงเรียนผมจะมีสมุด "บันทึก" หลัก ๆ ดังนี้

• สมุด "จริยธรรมฯ" โดยเป็นเกณฑ์ให้ผ่านคาบจริยธรรม
• สมุด "พลเมืองดี" เป็นคะแนนในวิชาสังคมศึกษาฯ

โดยจะชำแหละสมุดทั้ง 2 เล่มให้ทุกท่านได้อ่าน

สมุดจริยธรรมฯ

สมุดเล่มนี้ภายในประกอบด้วย

• ที่ติดรูปการทำบำเพ็ญประโยชน์ / การช่วยเหลือพ่อแม่
• การบันทึกความดีต่าง ๆ ในแต่ละวัน
• ช่องจดการบ้านในแต่ละวัน
• สรุปการพูดหน้าเสาธงของผู้พูด
• สรุปการพูดของอาจารย์ในคาบจริยธรรม
• ส่วนสำหรับผู้ปกครองให้ประเมินลูก ๆ ของตัวเอง
• ส่วนที่อาจารย์ที่ปรึกษาเซ็น
• ส่วนสุดท้ายจะเป็นส่วนที่ให้บันทึกความดีต่าง ๆ ที่เราทำตามหัวข้อที่กำหนด

สมุดพลเมืองดี

ในเล่มนี้จะประกอบด้วย

• รายรับ-รายจ่าย
• บันทึกความดีตามคุณลักษณะอันพึงประสงค์ 8 ประการ ตามหลักสูตรแกนกลางปี 2551 (หาดูได้ตาม Google)
• บันทึกข่าว โดยแบ่งเป็น ข่าวในชุมชน, ข่าวในประเทศ, ข่าวต่างประเทศ

เหตุผลที่จำเป็นต้องมีหนังสือเหล่านี้

ผู้เขียนคิดว่าเป็นนโยบายของโรงเรียนไม่ก็กระทรวงศึกษาธิการที่มีนโยบายหรือคุณสมบัติของผู้เรียนบางอย่าง ทำให้เกิดตัวชี้วัดผู้เรียนบางอย่าง เมื่อเกิดตัวชี้วัดก็ต้องมีการวัดผลตามตัวชี้วัดดังกล่าว จึงได้เกิดสิ่งเหล่านี้ขึ้นมาเพื่อให้สามารถให้คะแนนหรือวัดผลได้ตามนโยบายที่เกิดขึ้นมา

จุดประสงค์หลัก ๆ ของสมุดเหล่านี้เมื่อถามผู้เกี่ยวข้องก็จะตอบกันมาคล้าย ๆ กันคือ เพื่อฝึกความรับผิดชอบ กระตุ้นให้นักเรียนทำความดีช่วยเหลือผู้อื่น เป็นสิ่งอำนวยความสะดวกในการบันทึก ฯลฯ

มากมายก่ายกองตามแต่ที่จะสรรหาได้

ข้อโต้แย้ง

สิ่งเหล่านี้ล้วนสร้างขึ้นตามนโยบายของผู้ที่กุมทิศทางของการศึกษา เป็นการตอบสนองนโยบายที่ฉาบฉวยอย่างยิ่ง รวมทั้งนโยบายเป็นนโยบายที่สร้างขึ้นอย่างฉาบฉวย เพื่อต้องการให้นักเรียนมีคุณสมบัติที่ดี ? Responsibility เรายังฝึกไม่พอจากการที่เราทำการบ้านส่งทั้งแปดเก้าวิชาอีกหรือ เราทำความดีอะไรมา ต้องมาจดเพื่อแลกกับการผ่านสู่ขั้นต่อไปด้วย ? ทำไมเราต้องมาเสียเวลาอันมีค่ากับเรื่องพวกนี้ ? เสียเวลาทั้งครูและนักเรียน

การฝึกสิ่งต่าง ๆ (คุณลักษณะที่ดีของนักเรียน ซึ่งก็ดูนามธรรมเหลือเกิน) เหล่านี้ไม่ใช่การสร้างเครื่องมือมาสนองนโยบายอย่างฉาบฉวยหรือการทำอย่างผักชีโรยหน้า สิ่งเหล่านี้ต้องปลูกฝังกันตั้งแต่เล็ก ๆ ไม่ใช่หรือ ทั้งความรับผิดชอบ ความมีน้ำใจช่วยเหลือผู้อื่น สมุดเหล่านี้จึงไม่มีประสิทธิภาพอย่างยิ่ง (จริง ๆ ผลลัพธ์อาจจะได้ในระดับหนึ่ง แต่อาจไม่มากพอที่จะคุ้มกับสิ่งที่ต้องเสียไป) ถึงแม้จะบอกว่ามันอาจจะมีประโยชน์ถ้ามองเห็นค่า แต่เราไม่มีสิทธิ์ในการเลือกเลย ถึงเราจะไม่เห็นค่าของมัน แต่เราก็ต้องทำ

การวัดคุณธรรมจริยธรรมของนักเรียนมันดูนามธรรมมาก จึงไม่ควรมีอะไรแบบนี้ขึ้นมา แทนที่จะต้องมีสมุดเหล่านี้ สู้ไปทำอย่างอื่นที่เป็นประโยชน์ต่อผู้จริง ๆ ไม่ดีกว่าหรือ (แบบมี evidence ชัดเจนกว่า+ทำจริง) จริง ๆ มันก็มีอยู่แล้วแหละ เพราะแต่ละระดับต้องทำกิจกรรมบำเพ็ญประโยชน์ (สำหรับโรงเรียนผม) จึงไม่มีเหตุผลซักเท่าไหร่ที่ต้องมีสมุดแบบนี้ขึ้นมาให้สิ้นเปลืองทรัพยากร

ภาพที่มีการแชร์เมื่อปีสองปีก่อน แสดงอะไรได้หลาย ๆ อย่าง

แค่นี้ทำไม่ได้เหรอ เขียนวันนึงไม่กี่บรรทัด

แน่นอนว่าทำได้ แต่เราจะเสียเวลากับสิ่งพวกนี้จริง ๆ เหรอ จากประสบการณ์ของผมเราต้องเขียนประมาณ 10 กว่าบรรทัดได้ ถามว่าเยอะไหมก็ไม่เยอะหรอก แต่เอาเวลาไปทำอย่างอื่นดีไหม ? กับการเขียนความดีซึ่งจริง ๆ ก็ไม่เห็นต้องประกาศให้ใครรู้จริงไหม ?

มองอีกแง่นึงก็อาจจะดีถ้าใช้ให้ผ่านด้วยการใช้สมุดแบบนี้ เพราะว่าง่ายดี แค่เขียนไม่กี่บรรทัด ติดรูป ส่ง แต่อย่างที่บอกมันฉาบฉวยมาก มันไร้ประโยชน์ ไม่ควรเสียทรัพยากรกับเรื่องแบบนี้

แต่ถ้าลองมองอีกแง่นึง ถ้าเป็นสมุดพลเมืองดีที่ผมได้มา ในส่วนรายรับ-รายจ่ายและการบันทึกข่าวก็ถือว่ามีประโยชน์ในระดับนึงเช่นกัน ถึงแม้จะสร้างข้อมูลเท็จขึ้นมา (ในส่วนของบันทึกรายรับ-รายจ่าย) ก็ยังฝึกบวกเลขลบเลขและสกิลการกดเครื่องคิดเลข การบันทึกข่าวก็ยังทำให้ข่าวสารผ่านหูผ่านตาบ้าง แต่การบันทึกความดีนี่สิมันมีไว้ทำไม ? สุดท้ายตามที่ผมเห็นมาส่วนมาก (เดี๋ยวหาว่า assume ขึ้นมาเอง-เหมารวม) แรก ๆ ก็อาจจะเขียนตามความจริง สุดท้ายพอดองไว้นาน ๆ นึกไม่ออกก็มั่วแหลกจนเสร็จ

บางคนอาจจะพูดได้ว่า "มันเป็นหน้าที่ของนักเรียนที่ต้องกระทำ" แต่นั่นมันใช่หน้าที่ของเราจริงหรือ ? แต่ถ้าหน้าที่ตัวนี้มันไม่สมเหตุสมผลเราจะสามารถโต้แย้งกันได้หรือไม่ ? หรือมีหน้าที่รับคำสั่งอย่างเดียว ? (Ironically อาจจะใช่และขัดขืน เพราะนักเรียนต้องฟังผู้ที่อยู่เหนือกว่า จากบนสู่ล่าง)

สิ่งที่เราต้องเสียไป

ต้นไม้ที่หายไป

สมุดเล่มนึงก็หนามิใช่เบา มีหน้าก็มาก ก็ลองคิดดูละกันว่าต้องเสียกระดาษกันไปเท่าไหร่กับสิ่งเหล่านี้ สุดท้ายปิดเทอมก็ต้องมีรถขนไป

กระดาษ A4 70 grammes ถ้าใช้ต้นสนสูง 25 เมตร เส้นผ่าศูนย์กลาง 30 เซนติเมตร เราจะได้กระดาษมาประมาณ 120,000 แผ่น นักเรียนโรงเรียนผมมีประมาณ 4000 คน สมมติให้ว่าสมุดมี 36 แผ่นกระดาษที่ต้องใช้ ก็ต้องใช้กระดาษทั้งหมด 144,000 แผ่น ต้นไม้หนึ่งต้น ถึงแม้ว่าต้นไม้เหล่านี้จะปลูกเพื่อใช้ในการทำกระดาษอย่างเดียวก็ตาม

Reference: How much paper can be made from one tree

เงินที่หายไป

สมุดจริยธรรมผมต้องซื้อ 15 บาท อาจจะไม่เยอะ แต่ก็ 1/4 ของค่ารถกลับบ้านผม และอีกเล่ม สมุดพลเมืองดี คงจะใช้งบของทางโรงเรียน ซึ่งเล่มนึงก็หนา(ใช้ทั้งปีการศึกษา) ไม่รู้ตกเล่มละกี่บาท เงินส่วนนั่นยังใช้ได้อีกเยอะจริงหรือไม่ ?

Opportunity Cost

ค่าเสียโอกาสในการทำอย่างอื่น จากทั้งสองฝั่งทั้งอาจารย์(ผู้ตรวจ) และนักเรียน ทั้งเวลาที่ใช้ในการจด ทั้งเวลาในการตรวจงานของอาจารย์ ทั้งเวลาต่าง ๆ อีกมากมายกับการที่ทำให้สมุดเหล่านี้เกิดมา กับผลลัพธ์ที่จับต้องไม่ได้

สรุป

สมุดเหล่านี้เกิดจากการกระทำที่ฉาบฉวยของผู้มีอำนาจทั้งหลาย แม้ว่าจะมีเจตนาที่ดีหรือไม่ก็ตาม แต่สิ่งเหล่านี้มัน ineffective เสียเหลือเกิน เราจำเป็นต้อง "วัดผล" คุณธรรมจริยธรรมของนักเรียนด้วยหรือ ? ถ้าหากใช่การวัดผลควรจะเป็นเช่นนี้ ? แน่นอนทุกท่านที่อ่านมาถึงจุดนี้คงต้องครุ่นคิดด้วยตัวของท่านเอง ทุกสิ่งมีข้อดีข้อเสียด้วยกันทั้งสิ้น ก็ตามแต่ที่แต่ละคนจะชั่งน้ำหนัก

อย่างไรก็ตาม ผมไม่เห็นด้วยกับสมุดเหล่านี้อย่างยิ่ง แน่นอนว่าผมคงเปลี่ยนอะไรไม่ได้ ก็คงต้องเขียนกันต่อไป ถ้าอยากเปลี่ยนชะตากรรมอาจจะไม่ดีนัก สุดท้ายก็คงจะฝากให้ทุกท่านที่ให้ลองทบทวนว่าสมุดเหล่านี้ตกลงแล้วมันควรจะมีหรือไม่ ?